Das ETON CHOIRBOOK (ca. 1500)
In der Eton College Library liegt ein Manuskript unter der Signatur [MS. 178] verwahrt, welches zu den bedeutendsten Überbleibsel der englischen Chortradition vor der Kirchenreform Heinrichs VIII. zählt. Es ist das Eton Choirbook, entstanden um 1500 im Eton College, welches eine charitäre Gründung Heinrichs VI. im Jahre 1440 darstellt, um siebzig arme Kinder eine umfangreiche Schulausbildung zu ermöglichen. Neben zwei weiteren Chorbüchern - dem Lambeth/Arundel Choirbook und dem Caius Choirbook - stellt das Eton Choirbook die größte Ansammlung von lateinischen Chorwerken dar, die die Reformation Englands überlebt hat.
Das Manuskript bestand ursprünglich aus 224 Folia (beidseitig beschriebene Bögen mit einer Größe von 59,7 x 86,4 cm, in der Mitte gefalzt) und umfaßte insgesamt 93 Kompositionen von 24 verschiedenen Komponisten. Doch sind nur noch 126 Bögen erhalten geblieben, darunter auch der Index, der den Inhalt komplett auflistete (es sind sogar zwei: ein größerer zu Beginn, ein kleinerer am Ende). Zusätzlich ist es mit Illustrationen versehen. Es entstand in mehreren Kopierkampagnen über einen Zeitraum von mehreren Jahren.
Der Inhalt bestand aus insgesamt 67 Antiphonen an die Jungfrau Maria, 24 Magnificate, einer Matthäus-Passion und einem Credo. Davon sind nur 43 Werke komplett erhalten, weitere 21 unvollständig und 29 fehlen gänzlich. Es handelt sich grundsätzlich um polyphone Vertonungen, die im 15. Jahrhunderts in England komponiert wurden. Die meisten Stücke stammen von John Browne (tätig um 1490), gefolgt von Richard Davy (ca. 1465-1507) und Walter Lambe (ca. 1450-ca. 1504); es sind auch einige Werke von Dunstable, Cornysh oder Fayrfax enthalten gewesen. Zum großen Teil sind die im Eton Choirbook erhaltenen Stücke nur hier zu finden.
Hier eine Auflistung aller Stücke:
01. Ave lumen gracie 4 pc - ffayrefax*
02. Ad te purissima virgo 5 pc - Cornysch**
03. Ascendit Cristus 4 pc - Lambe
04. Ave cuius concepcio 5 pc - ffayrefax**
05. Ave Maria mater Dei 4 pc - Cornysch
06. Ave lux tocius mundi 5 pc - Browne**
07. Ascendit Cristus 5 pc - Huchynge*
08. Gaude flore virginali 7 pc - Kellyk
09. Gaude flore virginali 6 pc - Davy*
10. Gaude flore virginali 6 pc - Wylkynson**
11. Gaude flore virginali 6 pc - Cornysch*
12. Gaude flore virginali 5 pc - Dunstable**
13. Gaude flore virginali 5 pc - Turges
14. Gaude flore virginali 4 pc - Turges
15. Gaude flore virginali 5 pc - Lambe**
16. Gaude flore virginali 5 pc - Horwud
17. Gaude flore virginali 5 pc - Browne**
18. Gaude flore virginali 4 pc - Lambe
19. Gaude virgo mater cristi 6 pc - Sturton
20. Gaude virgo mater cristi 5 pc - Horwud*
21. Gaude virgo mater cristi 4 pc - Wylkynson*
22. Gaude virgo mater cristi 4 pc - Cornysch
23. Gaude rosa sine spina 5 pc - ffawkyner
24. Gaude virgo salutata 4 pc - Holyngborne*
25. Gaude virgo salutata 5 pc - ffawkyner
26. In honore summe matris 5 pc - Davye
27. Nesciens mater 5 pc - Lambe
28. O Domine celi terreque 5 pc - Davye
29. O Maria salvatoris mater 8 pc - Browne
30. O Maria plena gracia 6 pc - Lambe*
31. O Regina celestis 6 pc - Lambe*
32. O Regina celestis 5 pc - Lambe**
33. O Regina mundi clara 6 pc - Browne
34. O Maria et Elizabeth 5 pc - Banester
35. O mater venerabilis 5 pc - Browne*
36. O virgo prudentissima 6 pc - Wylkynson*
37. O virgo virginum preclara 4 pc - Lambe**
38. Quid cantemus innocentes 5pc - ffayrefax**
39. Salve Regina vas mundicie 6 pc - ffawkyner**
40. Salve decus castitatis 5 pc - Wylkynson*
41. Salve Ihesu mater vera 5 pc - Davye
42. Salve Regina 7 pc - Sutton
43. Salve Regina 5 pc - Horwud
44. Salve Regina 5 pc - Davye
45. Salve Regina 5 pc - Cornysch
46. Salve Regina 5 pc - Lambe
47. Salve Regina 5 pc - Browne
48. Salve Regina 5 pc - Browne
49. Salve Regina 5 pc - Hacumplaynt
50. Salve Regina 5 pc - Hygons
51. Salve Regina 5 pc - Huchyn
52. Salve Regina 5 pc - Hampton
53. Salve Regina 5 pc - Wylkynson
54. Salve Regina 5 pc - ffayrefax
55. Salve Regina 5 pc - Brygeman*
56. Stabat mater dolorosa 6 pc - Browne
57. Stabat mater dolorosa 5 pc - ffayrefax**
58. Stabat mater dolorosa 5 pc - Cornysch*
59. Stabat mater dolorosa 5 pc - Cornysch**
60. Stabat mater dolorosa 5 pc - Davye
61. Stabat iuxta cristi crucem 6 pc - Browne
62. Stabat virgo mater cristi 6 pc - Browne*
63. Stabat virgo mater cristi 4 pc - Browne
64. Stella celi 4 pc - Lambe
65. Virgo templum trinitatis 5 pc - Davy
66. Virgo gaude gloriosa 5 pc - Lambe**
Magnificat:
67. Et exultavit 7 pc - Browne**
68. Et exultavit 5 pc - Nesbett*
69. Et exultavit 5 pc - Davye**
70. Et exultavit 5 pc - Kellyk
71. Et exultavit 5 pc - Horwud
72. Et exultavit 5 pc - ffayrefax**
73. Et exultavit 5 pc - Lambe
74. Et exultavit 5 pc - Cornysch**
75. Et exultavit 5 pc - Browne*
76. Et exultavit 5 pc - Browne**
77. Et exultavit 6 pc - Wylkynson*
78. Et exultavit 5 pc - Wylkynson**
79. Et exultavit 5 pc - Mychelson**
80. Et exultavit 5 pc - Brygeman**
81. Et exultavit 4 pc - Sygar*
82. Et exultavit 4 pc - Browne**
83. Et exultavit 4 pc - Turges**
84. Et exultavit 4 pc - Turges**
85. Et exultavit 4 pc - Baldwyn**
86. Et exultavit 4 pc - Baldwyn**
87. Et exultavit 4 pc - Sygar**
88. Et exultavit 4 pc - Turges**
89. Et exultavit 4 pc - Stratford
90. Et exultavit 4 pc - Davye*
91. (D)ominica in ramis palmarum Passio domini 4 pc - Davye*
92. Salve Regina 9 pc - Wylkynson
93. Credo/Jesus autem transiens 13 pc - Wylkynson
[*=unvollständig; **=verloren]
Die Stücke wurden nach der Gattung, den Titeln, der Stimmenanzahl und den Komponisten sortiert; nur die beiden letzten Werke fallen heraus, da sie wohl nachträglich zum Folianten dazugefügt wurden. Durch die mehrlagige Bindung sind speziell viele Bögen am Ende des Buches verloren gegangen, was dazu geführt hat, daß von insgesamt 24 Magnificate noch 9 - davon nur 4 komplett - erhalten geblieben sind.
Die Werke sind stilistisch in drei Phasen unterscheidbar: die früheste Phase (z.B. Hygons oder Banester) verwendet noch keine Imitation in ihrer Polyphonie und variiert stark die Stimmenzahl. Die mittlere Phase (Browne, Davy oder Lambe) benutzt die Imitation wie auch Cantus-Firmus-Techniken und kreuzende Stimmen. In der späten Phase (repräsentiert durch Cornysh oder Fayrfax) sind die Cantus-Firmus-Techniken wieder verschwunden und machen einem Klang Platz, der eher nach der flämischen Schule klingt.
Der älteste Komponist in diesem Reigen war John Dunstable, aber sein einziger Beitrag zählt leider zu den verlorengegangenen Stücken. John Browne hatte insgesamt vier Magnificate komponiert, aber es ist nur eins unvollständig erhalten geblieben. Von Cornysh und Lambe hat sich das Meiste erhalten. Wylkynsons Passion büßte den Anfang ein und beginnt erst, als Jesus vor dem Landpfleger Pilatus steht. Doch trotz dieser bedauerlichen Verluste bleibt noch genug übrig, um die englische Polyphonie des 15. Jahrhunderts erfahrbar zu machen.
Im Zuge der Reformation mußte auch im Eton College das Repertoire geändert werden: Mitte des 16. Jahrhunderts wurde das Chorbuch neu gebunden, wodurch ein Teil bereits entfernt wurde. Daß es damals nicht komplett vernichtet wurde, erwies sich als Glücksfall für die Musikwissenschaft. Es blieb die ganze Zeit über in der Bibliothek von Eton und wurde Ende des 19. Jahrhunderts zum ersten Mal von Musikhistorikern bibliographisch erfaßt. Im 20. Jahrhundert begann dann die "Wiederentdeckung": die erste komplette Noten-Edition wurde von Frank Harrison erstellt (1956-61), aber erst ab 1990 gab es auch Tonaufnahmen davon (dazu später).
Das Eton Choirbook zeigt in beeindruckender Weise, was im England des 15. Jahrunderts an Musik entstand, die Teil des Old Sarum war. Durch die Reformation ein Jahrhundert später wurde es fast vollständig ausgelöscht und blieb nur in rudimentären Quellen erhalten.
Zu Aufnahmen werde ich noch später was schreiben...
Links:
"http://en.wikipedia.org/wiki/Eton_Choirbook"
"http://www.diamm.ac.uk/redist/pdf/WilliamsonChaps.pdf"
"http://www.hoasm.org/IVM/choirbookseton.html"
jd